Hiểu rõ ràng và đơn giản về lạm phát – Đừng chỉ là tiền mất giá

Cơ bản về lạm phát

Bạn biết đấy, vốn dĩ tiền tệ không có giá trị. Tiền tệ trở thành tiền khi được đưa vào sử dụng. Giá trị của nó được xác định dựa trên số hàng hóa quy đổi được, hoặc đổi ra đồng tiền khác.

Khi hỏi về : Lạm phát là gì? 100 người có lẽ 100 người đều trả lời được là tiền mất giá. Đây là khái niệm thuộc loại cơ bản và phổ biến toàn dân. Nhưng hiểu cụ thể, chi tiết về nó có lẽ chỉ khoảng 3/100 người.

Tham chiếu so sánh đơn lẻ

Để so sánh tăng giảm, đắt rẻ đều phải dùng tham chiếu. Nhưng chính các tham chiếu này cũng luôn biến động, nó dẫn tới kết quả cũng từ đó sai lệch.

Hãy xem một số tham chiếu tiêu biểu:

1. 1. Giá trị (không phải giá tiền) của 1 KG gạo cách đây 30 năm khác biệt rất nhiều so với hiện tại. Nguồn cung, sản lượng trên mỗi sào đã tăng rất nhiều.

1. Giá trị của chính 1 USD 30 năm trước cũng khác so với hiện tại. So sánh đơn thuần VNĐ với USD cũng chỉ là góc nhìn phiến diện.
2. Giá của 1 lượng vàng cũng không phản ánh chính xác cung cầu, giá trị hợp lý của số vàng đó ở mọi thời điểm.

Rổ hàng hóa tham chiếu lạm phát

Phở tăng từ 30K lên 35K không có nghĩa là lạm phát 16%, tiền mất giá 16%. Nó chỉ đúng là lạm phát 16% nếu toàn bộ tiền của bạn và xã hội chỉ dùng để ăn phở. Ngay lúc đó điện chỉ tăng 3%, xe ô tô giảm tới 10% và xăng giảm gần 30% từ mức giá cao.

Như vậy mỗi con người cần các nhu cầu khác nhau, chứ không chỉ ăn phở. Từ đó mỗi quốc gia xây dựng ra một bộ:

Đương nhiên nhu cầu của toàn xã hội là rất khác nhau, do chênh lệch mức sống. Các nhu cầu trong chỉ số CPI thường được xây dựng quanh nhóm thu nhập trung bình của xã hội. Nó được điều chỉnh định kỳ, bởi nhu cầu về các mặt hàng là thay đổi liên tục.

Ví dụ:

1. Cách đây 30 năm, giá gạo rất quan trọng trong rổ CPI. Gạo tăng 10%, CPI tăng 2 3%. Hiện tại, gạo có tăng 10%, cuộc sống của bạn cơ bản thay đổi không tới 0.5%.
2. SmartPhone, Du lịch được thêm vào rổ CPI. Đó là một nhu cầu chính đáng và cần thiết. Rõ ràng đa số dân số phải bỏ tiền ra cho nó. Sự tăng giá của nó ảnh hưởng tới sự hưởng thụ của bạn.

Người ta sẽ điều chỉnh chỉ số này tương tự cách tháp Maslow hoạt động. Một quốc gia càng phát triển, những nhu cầu thuộc nhóm sinh lý cơ bản càng giảm tỉ trọng.

Chỉ số CPI do nhà nước công bố thực chất chỉ có ý nghĩa đo đạc xã hội. Tự bản thân bạn hoàn toàn có thể tính toán được mức độ lạm phát cho riêng mình. Nó dựa trên tổng mức chi phí hàng tháng của bạn so với tháng trước (năm trước) đó. Thường xuyên ăn phở, thì phở lên cao sẽ cảm giác lạm phát đó. Mà đang chạy xe tải, xăng lên giá thì chính bạn đang bị lạm phát.

Khi lạm phát tăng, người khổ nhất luôn là tầng lớp thu nhập thấp. Tỉ trọng các nhu cầu cơ bản chiếm phần lớn chi tiêu của họ. Và các nhu cầu này đều tăng giá. Ngược lại, tầng lớp thu nhập cao gần như không bị ảnh hưởng bởi lạm phát.

Đó là lí do các quốc gia phải tăng cường kiểm soát lạm phát, bao gồm cả chấp nhận việc kinh tế suy trầm. Bởi nếu không tầng lớp thu nhập trung bình thấp sẽ rất khó khăn, từ đó tạo ra bất ổn xã hội.

Tỉ giá tiền tệ và lạm phát

Tỉ giá giữa 2 tiền tệ là mức giá mà ở đó đồng tiền này có thể dùng để trao đổi với đồng tiền còn lại. Ví dụ 1 USD = 24.000 VND thì dùng 1 USD sẽ đổi được 24.000 VND, và 48.000 VND thì đổi được 2 USD. Đây là khái niệm rất cơ bản, có lẽ ai cũng cơ bản hiểu và nắm được.

Nhưng Hoài Phong sẽ đưa ra một khái niệm còn dễ hiểu hơn nữa:

Nhắc lại: Tiền tệ vốn không có giá trị. Nó có giá trị khi có thể đổi lấy hàng hóa hoặc đổi lấy đồng tiền khác. Và tỉ lệ giá trị của nó cho mục đích trao đổi với đồng tiền khác sẽ tạo thành tỉ giá. Bạn sẽ rõ hơn nữa về phần này khi đọc xong mục dưới

Giá trị của một tiền tệ là gì?

Giá trị của một tiền tệ không cố định. Nó phụ thuộc vào mục đích sử dụng nó.

1. Mục đích để mua bán, trao đổi hàng hóa: Ví dụ dùng 24 triệu đồng mua được 1.6 tấn gạo giá 15.000. 24 triệu này tương đương 1.6 tấn gạo.
2. Mục đích để lưu trữ, 24 triệu đồng chính là 24 triệu đồng. Nó sẽ tiếp tục có giá trị khi chuyển đổi sang hành động khác.
3. Mục đích làm thước đo: Đây chỉ là một tham chiếu, nó giúp ước lượng giá trị của hàng hóa. Từ đó có thể hình dung về giá trị của một mặt hàng tốt hơn.
4. Mục đích để dán diều: Tiền Polime thì tốt hơn tiền giấy cotton một chút, và giá trị không đáng kể. Ngược lại để nấu cơm, tiền cotton có ích hơn đáng kể, nhưng vẫn thua 1 bình gas mini.
5. Mục đích chuyển đổi sang đồng tiền khác: 24 triệu đồng có giá trị 1.000 USD.

Khi bạn sử dụng tiền làm việc gì, bạn chỉ nên quan tâm tới đúng mục đích của mình. Ví dụ để dán diều thì bền chút là được, để thanh toán thì cứ mua được hàng hóa là được. Khi tham gia hoạt động xuất nhập khẩu, đương nhiên bạn cần quan tâm đặc biệt tới tỉ giá.

Tương quan giữa giá trị tiền tệ và tỉ giá giữa 2 tiền tệ

Hãy xem ví dụ dưới đây:

1. Với 24 triệu, bạn mua được 1.6 tấn gạo tại Việt Nam => 24 tr = 1.6 tấn gạo (A = B)
2. Với 24 triệu, bạn đổi được 1000$ => 24 tr = 1.000 USD ( A = C)
3. Với 1000$, bạn mua được 800Kg gạo tại Mỹ (C = 1/2 * B)

Từ 1 và 2 ta có thể => A = B = C, tức 1000$ có thể đổi được 1.6 tấn gạo. Nếu bạn quy đổi 24 triệu thành 1.6 tấn gạo, nhân ngược với công thức 3 ta lại có 24 triệu cũng tương đương $2000. Nhưng đem đổi 24 triệu nhất định chỉ được $1000.

Bạn đã thấy sự mâu thuẫn chưa? Tại sao lại khác nhau như vậy? Để giải quyết bài toán này người ta đã quy đổi ra sức mua tương đương. Trong ví dụ trên, tôi chỉ có 24 triệu, nhưng vẫn được tính tài sản $2.000. Bởi rõ ràng, số lượng hàng hóa tôi có thể mua và sử dụng không hề khác một người đang sở hữu $2.000 tại Mỹ.

Vậy tại sao tỉ giá không đúng tỉ lệ, để mọi chuyện thật đơn giản? Trong ví dụ trên, ta có dữ liệu như sau:
24 triệu mua được 1.6 tấn gạo, 24 triệu đổi dc $2000, và $1000 mua được 800 kg gạo.

Lúc này mọi thứ là tuyệt đối giống nhau, chẳng có gì phải ước tính theo sức mua tương đương. Rất tiếc, tỉ giá hoàn toàn không phải giá trị THÔNG THƯỜNG của đồng tiền. Tức là giá trị sử dụng để mua hàng hóa.

Tỉ giá chỉ là giá trị của đồng tiền đó khi cần đem đổi lấy loại tiền khác. Như vậy tỉ giá sẽ do điều gì quyết định:
Thứ nhất là bản thân giá trị của đồng tiền đó trong việc sử dụng thực tế tại chính quốc gia đó. Như việc sử dụng VND tại Việt Nam, CNY tại Trung Quốc. Đây chính là giá trị cốt lõi.

Mối quan hệ cung – cầu của đồng tiền đó cho việc trao đổi. Khi nhu cầu với một đồng tiền tăng cao, tỉ giá sẽ tăng. Nó không nhất thiết là giá trị của đồng tiền đó tăng tương ứng.

Trở lại với ví dụ trên, tại sao giá trị sức mua tương đương 24 triệu đương đương với $2000, nhưng lại chỉ đổi được $1000? Bởi cầu VND cho nhu cầu trao đổi ngoại hối là rất thấp. Lấy VND chỉ có thể dùng tại Việt Nam, không thể mang đi bất cứ đâu khác đổi lấy hàng hóa. Lại không có bất cứ nhu cầu gì dùng tới VND, rate đương nhiên sẽ giảm.

Một đồng tiền càng đổi được nhiều hàng hóa (1), càng lưu thông được ở nhiều nơi thì tỉ giá càng mạnh (2).
Tại sao không dùng sức mua tương đương làm tỉ giá chính?

Chất lượng hàng hóa, tính thiết yếu của các quốc gia là khác nhau

Trở lại với ví dụ trên: Nếu dùng gạo làm thước đo, tỉ giá 1 USD = 12.000 VND. Nếu dùng iPad làm thước đo, 1 USD lại bằng 21.000 VND (Mua iPad ở Việt Nam chỉ rẻ hơn ở Mỹ chút). Nếu dùng Toyota Camry làm thước đo, 1 USD tương đương tới 60.000 VND. Ở Việt Nam, giá vải thiều là 30K/kg nhưng ở Mỹ là 600K. Điều ngược lại với cherry tại Mỹ.

Do tiêu chuẩn, nhu cầu cuộc sống của các nước là khác nhau, từ đó không thể ước tính được tỉ giá dựa trên sức mua tương đương. Nếu bạn làm một kỹ sư IT ở Việt Nam, chỉ mua rau, thịt cá thì VND rất under value (Giá trị cao hơn tỉ giá). Ngược lại nếu bạn mua những đồ có giá toàn cầu: Vàng, bạc, iPhone, Ipad, thuốc phổ rộng: Giá trị lúc này tương đương tỉ giá. Đối với những mặt hàng phải chịu thuế đặc biệt như ô tô: Giá over value, tỉ giá quá thấp, 1 USD phải tương đương 40.000 (ví dụ).

Có 1 chỉ số thường dùng để thống kê một cách vui vẻ về chênh lệch giữa tỉ giá và giá trị khá nổi tiếng: Big Mac Index. Chi phí mua 1 chiếc Mc Donald ở một quốc gia sau đó so sánh. Tất nhiên nó cũng chỉ có tính tham khảo vì nhu cầu ăn Mc Donald là khác nhau ở các quốc gia. Ở Việt Nam, phở mới là số 1.

Khi một quốc gia có kim ngạch xuất nhập khẩu càng cao, giá trị tiền càng bám sát tỉ giá. Khi nhập khẩu về, giá trị của hàng hóa sẽ dựa theo tỉ giá để quy đổi. Tương tự như vậy với việc xuất khẩu đi. Việc xuất nhập khẩu này bao gồm tổng kim ngạch, không nhất thiết với chính quốc gia có nhu cầu so sánh tỉ giá.

Bằng cách ước tính chi phí sinh hoạt các mặt hàng thiết yếu, vẫn có thể thống kê tỉ giá theo PPP. Người ta vẫn thường ước tính GDP theo sức mua tương đương. Một chỉ số quen thuộc đó là: Chỉ số giá tiêu dùng (CPI). Đây mới là thước đo thực và ảnh hưởng tới đại đa số cuộc sống toàn dân. Đây cũng là biến động thực nhất của giá trị tiền, không phải tỉ giá. Tất nhiên có những người, tỉ giá thay đổi 10%, cuộc sống của họ đảo lộn 10% hoặc cao hơn, trong khi đại đa số chỉ biến động 3% chẳng hạn. Bởi nhu cầu hoặc công việc của họ liên quan trực tiếp tới xuất nhập khẩu.

Bạn rút ra được điều gì từ bài học lạm phát và tỉ giá?

• Hãy xác định nhu cầu của bản thân mình
• Di chuyển tới khu vực (quốc gia) có lợi thế về lạm phát và tỉ giá tiền theo nhu cầu.
• Có cuộc sống dễ chịu hơn

1. Singapore là một nước có thu nhập rất cao, nhưng đối với một người đam mê xe hơi thì lại không lí tưởng. Tại đó số tiền phải bỏ ra cho một chiếc xe là rất lớn, tức tiền của bạn cho nhu cầu của mình là thấp. Nếu nhu cầu của bạn là uống rượu, Việt Nam rất phù hợp với bạn. Chi phí này thuộc loại thấp nhất thế giới. Nhưng cũng cần chấp nhận rằng bạn sẽ phải trả giá cao hơn nếu sở thích, nhu cầu của bạn giống với rất nhiều người khác. Nếu nhu cầu bạn chỉ là căn nhà rộng rãi, thoáng mát thì rất dễ dàng dịch chuyển tới nơi như vậy với mức chi phí rẻ. Ngược lại bạn còn yêu cầu đông đúc, sôi động thì đương nhiên không thể có.
2. Bạn nghiện cherry và ưa thích giáo dục châu Âu, chi phí này là rất thấp nếu bạn dịch chuyển nơi sống. Ngược lại, bạn chỉ có đam mê với rau muống, vải thiều và sầu riêng, ở trời Âu bạn sẽ mất 1/3 lương chỉ để có những thứ cơ bản này đấy.
3. Các quốc gia đều hạnh phúc theo cách riêng mình. Mỗi người đều có hạnh phúc riêng, hãy cứ tới nơi cho ta cuộc sống phù hợp với nhu cầu của mình một cách dễ dàng nhất. Từ ngàn đời nay, xu hướng dịch chuyển của loài người vẫn vậy. Hãy đi tới nơi tốt với nhu cầu của BẢN THÂN mình. Không có tiêu chuẩn chung, chỉ có sự phù hợp.
4. Đó là cuộc chiến của nhà chung cư, nhà đất, ngoại thành mà rộng rãi hay nội thành tiện lợi nhưng chặt chội v.v. Một người có nhu cầu công việc và giao lưu thì họ sẽ từ bỏ biệt thự ngoại ô 300m2 để ở chung cư 70m2 trong phố. Một người không bị vướng về công việc, thích rộng rãi họ sẽ chọn ngoại thành mát mẻ. Thực sự bạn thích gì? Hãy sống cuộc sống mà nhu cầu đó được đáp ứng.
5. Ở Việt Nam, cơ bản hiện tại BĐS là thứ kéo chìm rổ CPI của đa số người dân. Chỉ cần qua được nỗi lo về nhà cửa, ở Việt Nam phải nói dễ chịu. Chi phí cho giáo dục, y tế, ăn uống v.v đều rất mềm mại. Chạy grab 1 ngày thôi thì cũng đủ mua rượu uống tới hỏng gan. Với mức lương của bất cứ ngành nghề gì, cơ bản các nhu cầu đều dễ dàng đáp ứng.

Còn bạn? Điều gì đang chiếm tỉ trọng lớn nhất trong chi phí cuộc sống của bạn? Bạn có sẵn sàng dịch chuyển tới một nơi mà “tiền của bạn” có giá nhất không? Tức các hàng hóa cho nhu cầu của bạn rẻ so với thu nhập.
(Ảnh: Cơ cấu rổ CPI Việt Nam, Mỹ) – Việt Nam vẫn tính ăn uống là chính nên lạm phát thống kê nhẹ nhàng, chứ tăng tỉ trọng của nhà cửa lên thì lạm phát thực sự kinh hoàng đấy. Nhu cầu nhà ở cũng không kém nhu cầu ăn uống đâu ^^