Hiểu cơ bản về tiền và tiền tệ và cách đồng tiền được sử dụng

Ai cũng sử dụng tiền hàng ngày, khi nghe tới tiêu đề này hầu hết mọi người cho rằng mình đã biết rồi. Chưa chắc như vậy, bạn có thể đang hiểu sai về chúng.

Tiền là gì?

Định nghĩa: Tiếng Việt: Tiền / Tiếng Anh: Money

Tiền là vật ngang giá chung để trao đổi hàng hóa, dịch vụ.

Trước đó người ta thường đổi hàng hóa này lấy hàng hóa, dịch vụ khác. Nhưng nó thật sự bất tiện và không phải khi nào cũng có thể quy đổi. Từ đó người ta cần một đơn vị chung để việc trao đổi thuận tiện hơn.

Tiền được sử dụng cho các mục đích sau:

1. Làm thước đo giá trị một hàng hóa dịch vụ bất kỳ: Ví dụ cái nhà 100k$, cái điện thoại 1k$. Nhờ có tiền mà chúng ta có thể biết, so sánh giá trị các hàng hóa vô cùng nhanh chóng.
2. Làm phương tiện thanh toán: Thay vì phải mang con gà đổi lấy bao gạo, chúng ta có thể dùng tiền một cách hiệu quả, đơn giản.
3. Làm phương tiện lưu trữ: Thay vì trữ hàng tấn gạo, hàng trăm lít xăng trong nhà, bạn để tiền trong tài khoản là đủ.

Tiền đã giải quyết các vấn đề, nhu cầu của cuộc sống một cách đầy hiệu quả, đơn giản.

Tiền tệ là gì?

Định nghĩa:  Tiếng Việt: Tiền tệ / Tiếng Anh: Currency

Tiền tệ là một loại đơn vị tiền cụ thể được tạo ra nhằm mục đích thanh toán. Ví dụ: VNĐ, USD, Đồng xu, Vỏ sò, Chip Poker.. là các loại tiền tệ. Khi mục đích này đạt được, nó được coi là tiền.

Đa số tiền tệ bản thân nó không có giá trị. Bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào cũng có thể tạo ra một thứ và gọi đó là tiền tệ của riêng họ. Tiền tệ trở thành tiền (tức là có giá trị) khi có thể sử dụng để thanh toán phục vụ việc trao đổi hàng hóa, dịch vụ trực tiếp hoặc gián tiếp.

Để một tiền tệ trở thành tiền, người ta có thể dùng uy tín của cá nhân, tổ chức phát hành. Cũng có thể dùng vũ lực (Xử lý hình sự) để bắt buộc người dân sử dụng đồng tiền do mình đưa ra.

Ví dụ thực tế về tiền tệ

Một người đàn ông mở một sòng bạc. Ông tạo ra 1000 mảnh giấy do mình ký tên, gọi nó là HPD. Và chỉ cho phép sử dụng nó để làm phương tiện thanh toán, giao dịch trong sòng bạc của mình. Đây chính là khâu phát hành tiền tệ. Đơn vị của tiền tệ này là HPD. Để có thể định giá được một đồng HPD, có thể quy đổi theo hiện vật: 1 HPD tương đương 10 kg gạo. Tuy vậy ông chọn một cách dễ hơn, đó là quy đổi nó với 1 đồng tiền tệ khác là VNĐ: 1 HPD đổi được 100.000 VNĐ. Đây chính là tỷ giá mà bạn thường thấy. Lúc này, HPD vẫn chưa có giá trị gì cả. Khi các khách của sòng bạc của ông tới chơi, họ đổi VNĐ để lấy HPD và chơi. Họ cũng có thể dùng HPD để trả tiền nước, rượu, các dịch vụ tại sòng bạc. Họ cũng có thể quy đổi ngược từ HPD ra VNĐ thông qua thu ngân. Lúc này, HPD đã từ tiền tệ trở thành tiền.

Nhắc lại: Tiền tệ bất cứ ai cũng có thể tạo ra, nó sẽ trở thành tiền (có giá trị) khi có thể sử dụng vào thanh toán cho việc mua hàng hóa dịch vụ thực tế hoặc quy đổi sang một loại tiền tệ khác có uy tín. Quy mô người chấp nhận thanh toán càng lớn, thì tiền tệ đó càng có giá trị.

Ví dụ một công ty A sở hữu 50 siêu thị và cửa hàng tiện lợi khắp cả nước. Công ty này cho phép tích điểm khi mua hàng với tên gọi: HP Xu. Đây chính là một loại tiền tệ. Bạn có thể dùng HP Xu để mua hàng tại tất cả các cửa hàng của công ty A, đây chính là lúc HP Xu là một loại tiền.

Một trò chơi game B sử dụng đơn vị HP Bạc làm đơn vị tiền ảo trong trò chơi. Bạn mua bán trao đổi vật phẩm trong game hoàn toàn bằng HP Bạc. HP Bạc không được sử dụng để mua các sản phẩm dịch vụ trong thực tế. Lúc này, đồng HP Bạc chưa phải là tiền đích thực, dù nó vẫn là tiền tệ nhé. Sau đó, bạn có thể mua một số vật phẩm trong game bằng HP Bạc tương tự như mua bằng một loại tiền tệ đã được thừa nhận là VNĐ. Lúc này, HP Bạc đã có giá trị thực tế dần dần. Tiếp tới, nhà phát hành cho phép đổi từ HP Bạc thành tiền và ngược lại, lúc này HP Bạc có giá trị rất nhanh và vững chắc.

Như vậy ngoài cách đổi trực tiếp thành hàng hóa, một tiền tệ có thể dễ dàng biến thành tiền khi có thể đổi ra một đồng tiền khác uy tín. Có đồng tiền khác rồi, bạn có thể đổi tiếp nó thành hàng hóa dịch vụ mà.

Các đặc điểm của tiền tệ tốt

Như bạn thấy, tiền tệ cực kỳ dễ dàng tạo ra. Bạn thậm chí có thể gọi 1 nắm lá cây là tiền tệ của riêng mình. Người nguyên thủy từng dùng vỏ sò, đá để làm tiền tệ đó thôi. Nhưng tiền tệ tốt là một tiền tệ đáp ứng rất tốt các chức năng của tiền.

Tiền có 3 mục đích, được liệt kê ngay phần 1 của bài. Nhưng 2 mục đích quan trọng nhất là: Thanh toán và lưu trữ. Ta có 2 đặc tính quan trọng của tiền tệ tốt:

1. Tính lưu thông: Được chấp nhận rộng rãi. Tiền tệ sẽ không được coi là tiền nữa khi không ai chấp nhận nó cho việc mua bán, trao đổi hàng hóa.
2. Tính lưu trữ: Ngay đầu bài bạn đã thấy công sức (lương), hàng hóa được cô đặc thành tiền để lưu trữ, để khi cần dễ dàng chuyển ngược thành hàng hóa, dịch vụ. Nó tốt khi bảo toàn tốt nhất giá trị đã cô đọng.

Ngoài ra, Cũng có nhiều đặc điểm phụ dưới đây để đánh giá:

1. Tính nhận biết: Nó phải khác biệt rõ ràng, dễ nhận biết, khó làm giả.
2. Tính lâu bền: Đồng tiền tốt là đồng tiền phải bền, có thể lưu và cả sử dụng hàng ngày cũng khó hỏng.
3. Tính dễ vận chuyển: Chúng ta phải mang tiền đi mua hàng, mang tiền từ nơi này sang nơi khác. Do vậy tiền tệ tốt là tiền tệ phải đáp ứng nhu cầu vận chuyển.
4. Tính đồng nhất: Tiền cũ như tiền mới, giá trị nó là không đổi. Không phải tờ 500K phát hành năm 2018 ít giá trị hơn tờ 500K năm 2023.
5. Tính thuận tiện thanh toán: Có thể chia nhỏ và tính tròn chục. Ví dụ không thể phát hành toàn 500K VND, bởi nó không đáp ứng nhu cầu cho việc thanh toán những sản phẩm giá trị thấp hơn. Các quốc gia đều phát hành tiền là ước của 10, 100, 1000 (1, 2, 5, 10, 10, 20, 50, 100…), để việc tính giá trị tròn chục dễ hơn.
6. Tính linh hoạt: Có thể điều chỉnh tăng giảm nguồn cung để phục vụ nhu cầu lưu thông.
7. Tính khan hiếm: Nó đảm bảo rằng tiền không được tạo ra vô tội vạ, gây ra lạm phát và mất giá cho người nắm giữ trước đó (Chủ yếu đảm bảo cho chức năng lưu trữ)

Ví dụ USD tốt hơn hầu hết các tiền tệ, khi nó mạnh hơn cả ở tính lưu thông lẫn lưu trữ. Vàng mạnh ở lưu trữ hơn lưu thông. Tiền ảo trong game yếu cả lưu thông, gần như không có giá trị trong lưu trữ.

Bây giờ chúng ta đã có bộ khung để đánh giá tiền tệ rồi. Ở bài tiếp theo, bạn sẽ có đánh giá ưu nhược điểm các loại tiền tệ phổ biến chi tiết hơn đoạn ví dụ trên.

Mục đích phát hành tiền tệ

Có quá nhiều loại tiền tệ đang tồn tại. Chúng ra đời vì các mục đích gì? Khi thực sự cả thế giới chỉ cần một loại tiền tệ là đủ?

1. Tạo sự thuận tiện cho cộng đồng của riêng họ. Một đồng tiền riêng sẽ phù hợp hơn với văn hóa, ngôn ngữ từng quốc gia, cộng đồng. Nó giống như mỗi nước có thể sử dụng một ngôn ngữ, hệ đo lường khác nhau.
2. Duy trì chức năng điều phối và quản lý. Có thể phát hành tiền giúp một nhà nước có thể nắm toàn bộ kinh tế của người dân dễ dàng nhất. Với một cộng đồng nhỏ, ví dụ như 1 game: Nhà phát hành có thể điều chỉnh giá các vật phẩm thông qua cung tiền.
3. Lợi dụng và lừa đảo: Thông qua việc khiến người khác công nhận thứ bạn tạo ra là tiền, bạn đương nhiên sẽ giàu có. Ngoài ra, quyền tăng cung tạo ra lạm phát cho phép bạn lấy một lượng tiền từ tất cả cộng đồng đang sử dụng đồng tiền đó. Đây là đặc quyền của riêng người phát hành. Bitcoin không có đặc quyền phát hành tạo ra lạm phát, nhưng 80% lượng bitcoin lại được tạo ra khi chưa ai công nhận nó đáng kể. Do vậy sự công nhận Bitcoin sẽ mang tới siêu đặc quyền cho những người nắm giữ sớm.
4. Tận dụng vốn: Bạn cầm tiền thật của khách hàng và gửi lại cho họ những con số trên ứng dụng. Bạn có thể đem gửi tiết kiệm, kinh doanh để lấy thêm lãi.
5. Phát triển công việc kinh doanh: Hệ thống tiền tệ như: Thẻ cào trả trước, Voucher, Coupon, điểm tích lũy. Không cần phân tích về tính ứng dụng của những việc này nữa.

Câu chuyện phát hành tiền tệ

Để phát hành được tiền tệ thành công thì bạn đã có một business tương đối chất lượng. Tạo ra tiền tệ cực dễ, hầu hết các ứng dụng đều sử dụng một đồng tiền ảo quy đổi. Sau này với Blockchain và các Blockchain nền tảng, việc tạo ra 1 tiền tệ chỉ mất 2 phút. Chúng còn mang toàn bộ các ưu điểm của một đồng tiền tốt cần có. Nhưng nhắc lại rằng tiền tệ chỉ trở thành tiền khi cộng đồng chấp nhận nó. Đó chính là giá trị của câu: “Được lòng dân thì làm thiên tử” theo một nghĩa khác.

Dụ dỗ, ép buộc, bánh vẽ, uy tín v.v là những thứ cần thiết để một tiền tệ trở nên giá trị. Tự nội sinh nó không có giá trị.

Thời đại phong kiến đã kết thúc. Nhưng bạn vẫn có thể trở thành vua trên con đường xây dựng những thần dân cho riêng mình. Rất nhiều doanh nhân giờ đây giống như vị vua. Nhưng họ sử dụng tiền tệ do họ tạo ra chỉ nhằm mục đích thuận tiện hơn cho việc kinh doanh, cho các các hoạt động của cộng đồng của họ tốt hơn. Bên cạnh đó, cũng nhiều người lợi dụng quyền lợi về việc phát hành để lừa gạt tiền của người khác. Nhưng dù thế nào, người có thể tạo ra 1 tiền tệ đã vận hành vẫn là một người giỏi.

Hoài Phong