Bầu cử giữa nhiệm kỳ tại Mỹ không đơn thuần là một sự kiện chính trị định kỳ – mà là “điểm xoay trục” có khả năng định hình toàn bộ chính sách kinh tế của nước Mỹ trong giai đoạn còn lại của nhiệm kỳ Tổng thống.
Kết quả của cuộc bầu cử này sẽ quyết định đảng nào kiểm soát Thượng viện và Hạ viện, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến các chính sách tài khóa, trần nợ, thuế doanh nghiệp, chi tiêu công, và cả các đạo luật lớn về năng lượng, y tế, quốc phòng.
Bài viết này sẽ giúp bạn nắm được bản chất của cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ, hiểu rõ vai trò của lưỡng viện Quốc hội, và quan trọng hơn: những hệ quả kinh tế – tài chính mà nhà đầu tư không thể bỏ qua.
Việc nghiên cứu vào thị trường tài chính giúp chúng ta học, hiểu biết hơn nhiều kiến thức. Đặc biệt, trong thời gian đu đỉnh và lỗ, việc tìm hiểu càng trở nên mạnh mẽ.
Nhân dịp cuối tuần, H.P xin hầu chuyện anh em về thông tin và dữ liệu về bầu cử giữa nhiệm kỳ của Mỹ, vai trò của 2 viện và những tác động của nó trong thời gian sắp tới.
Nội dung
Thông tin cơ bản về Hạ viện và Thượng viện của QH Mỹ
Đầu tiên bạn hãy quan sát cái bảng so sánh này.
So sánh vai trò của Thượng viện và Hạ viện Hoa Kỳ
Tóm tắt cơ bản hơn
Vai trò của Tổng Thống
| Vai trò | Mô tả |
|---|---|
| Nguyên thủ quốc gia (Head of State) | Đại diện quốc gia trên trường quốc tế |
| Người đứng đầu chính phủ (Head of Government) | Lãnh đạo ngành hành pháp, điều hành nội các |
| Tổng tư lệnh quân đội (Commander-in-Chief) | Chỉ huy toàn bộ lực lượng vũ trang |
| Lãnh đạo đảng phái (Party Leader) | Gương mặt đại diện chính trị của đảng cầm quyền |
| Người bảo vệ Hiến pháp | Thề trung thành và thi hành Hiến pháp Hoa Kỳ |
Mấy vai trò này về cơ bản không được sử dụng nhiều lắm. Vai trò của TT sẽ chỉ thực sự có giá trị đáng kể khi ký các sắc lệnh hành pháp. Có thể hình dung nó tương đương thủ tướng ký các Nghị định vậy. Nó có hiệu lực nhanh chóng, không phải thông qua quốc hội, phải tuân theo luật trước đó và có thể bị chặn bởi QH (NĐ 100 dưới luật, mâu thuẫn với luật GTĐB nhưng vẫn vận hành bình thường do QH không chặn). Các sắc lệnh của TT nếu không tuân thủ luật cũng bị chặn bình thường. Để hình dung sức mạnh của sắc lệnh, mọi người có thể hình dung về sức mạnh của NĐ 100, NĐ 72, NĐ 168 v.v. Chúng mạnh mẽ, nhanh chóng và ngay lập tức.
Tổng Thống vốn không có nhiều quyền lực, nhưng nếu biết sử dụng nó một cách khéo léo, quyền lực sẽ trở nên thực tế hơn rất nhiều. Ví dụ đạo luật IEEPA (1977) mà Trump đang sử dụng, chúng gần như cho TT mọi quyền hành kinh tế mà không cần thông qua quốc hội.
Trình tự:
- Ký sắc lệnh ban bố tình trạng kinh tế khẩn cấp.
- Áp dụng IEEPA cho phép quyền hành pháp của TT về mặt kinh tế vô cực.
- Ký thoải mái sắc lệnh mà không sợ tòa chặn.
Hầu hết các quốc gia, việc tuyên bố tình trạng khẩn cấp đều gia tăng quyền lực cho TT. Thậm chí gần đây, TT HQ còn ban bố tình trạng khẩn cấp, sau đó thiết quân luật để gia tăng quyền lực vô hạn cho mình. Một nước đi đầy táo bạo đã giúp ông ngồi kho nhanh hơn dự kiến.
Tuyên bố về tình trạng khẩn cấp có hạn 1 năm, nhưng được gia hạn thoải mái vô số lần và vẫn chỉ cần TT ký. Ông Trump đã ban bố về tình trạng khẩn cấp của nước Mỹ (sau đó áp dụng luật với quyền cao hơn) nhiều tới mức người ta lo rằng nước Mỹ đang khẩn cấp ở chế độ vĩnh viễn. Nhưng quả thật, ông rất khéo léo trong việc gia tăng quyền lực cho mình.
Thông tin cơ bản về bầu cử giữa nhiệm kỳ
Lịch sử về việc thay đổi ghế trong bầu cử giữa kỳ gần đây
Về cơ bản, các TT luôn gây thất vọng cho dân chúng. Do vậy bầu cử giữa kỳ thường xuyên là việc vượt lên của đảng đối lập trong các viện. Đặc biệt là ở hạ viện, nơi bầu lại tất cả.
Theo lịch sử thay đổi như bảng, có lẽ ở kỳ bầu cử 2026 đảng CH sẽ mất cả 2 viện vào tay đảng DC. Hạ viện thì chắc suất, và Thượng viện thì khả năng đó cũng rất cao khi làn sóng bất mãn với ông Trump đang tăng cực điểm.
Ảnh hưởng của kết quả bầu cử giữa nhiệm kỳ
Trước tiên, chúng ta sẽ không bàn sâu về kịch bản “mọi thứ không thay đổi” (tức Quốc hội giữ nguyên trạng thái hiện tại). Bởi lẽ, nếu không có biến động về cán cân quyền lực, tình hình vận hành của chính phủ Mỹ cũng sẽ không có gì mới đáng để phân tích thêm.
Tình huống 1: Đảng Dân Chủ chỉ kiểm soát được Hạ viện
Trong trường hợp này, chúng ta có thể sẽ chứng kiến:
- Nguy cơ chặn ngân sách xảy ra – tức việc Quốc hội không thông qua ngân sách hoạt động, dẫn đến các cơ quan chính phủ Mỹ phải đóng cửa tạm thời.
- Tổng thống sẽ bị ngáng chân ở một số chương trình hành động, do Hạ viện có thể gây sức ép kiểm soát các khoản chi tiêu và giám sát hành động của Nhà Trắng.
Tuy nhiên, vì Thượng viện vẫn nằm ngoài tầm kiểm soát của Đảng Dân Chủ trong tình huống này, nên ảnh hưởng tổng thể đến quyền lực của Tổng thống sẽ chỉ ở mức độ vừa phải.
Tình huống 2: Đảng Dân Chủ kiểm soát cả Thượng viện lẫn Hạ viện
Đây là tình huống mang tính chất tác động lớn hơn. Khi đó:
- Tổng thống sẽ bị hạn chế quyền lực lập pháp rất nhiều. Việc đề xuất các dự luật mới sẽ gần như không thể, trừ khi đạt được thỏa thuận lưỡng đảng.
- Hoạt động chính của Tổng thống lúc này sẽ là ban hành sắc lệnh hành pháp, dựa trên khuôn khổ các luật đã có sẵn như hiện tại
- Quy trình quyền lực cơ bản: Hiến pháp > Luật > Sắc lệnh > Quy định. Khi mất quyền kiểm soát lưỡng viện, Tổng thống không thể dễ dàng đưa ý tưởng thành luật mới, và sắc lệnh hành pháp có nguy cơ bị liên bang thách thức.
- Cũng tương tự như tình huống mất Hạ viện, việc ngáng chân lúc này là max số khi bị làm khó ở cả ngân sách lẫn mọi quyết định.
Tuy nhiên, so với nhiều hệ thống khác, Tổng thống Mỹ vẫn sở hữu một mức độ thực quyền lớn, đặc biệt trong hành pháp và chính sách đối ngoại.
Nguy cơ luận tội Tổng thống Trump
Dù Đảng Dân Chủ kiểm soát được cả hai viện, rủi ro luận tội Tổng thống vẫn rất thấp. Nguyên nhân:
- Để luận tội thành công, cần ít nhất 2/3 số phiếu Thượng viện đồng ý.
- Trong cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ này, chỉ có 33 ghế Thượng viện được bầu lại, trong khi ít nhất 33 ghế còn lại vẫn do Đảng Cộng Hòa nắm giữ (Class 1 + Class 3).
- Điều đó có nghĩa: Dù Đảng Dân Chủ thắng toàn bộ số ghế bầu lại, họ vẫn cần thêm sự ủng hộ từ các Thượng nghị sĩ Cộng Hòa – điều gần như bất khả thi nếu không có sự kiện cực kỳ nghiêm trọng khiến chính Đảng Cộng Hòa quay lưng với Tổng thống.
Do đó, xác suất luận tội hiện nay là rất nhỏ. Nhiều khả năng nếu có, chỉ dừng lại ở việc Hạ viện tiến hành điều tra hoặc bỏ phiếu luận tội “mang tính biểu tượng”, trong khi Thượng viện sẽ bác bỏ như đã từng xảy ra trước đây.
Đánh giá tổng quan về quyền lực Tổng thống
Trong thực tế, Tổng thống Mỹ vẫn nắm quyền hành pháp khá lớn. Quốc hội chỉ có thể thực sự kìm chế Tổng thống khi đạt được đồng thuận 2/3 ở cả hai viện – một mục tiêu gần như bất khả thi trong bối cảnh phân cực chính trị hiện tại.
Như vậy:
- Quốc hội có thể ngăn cản việc ban hành các đạo luật mới (nếu không đồng thuận),
- Nhưng khó có thể vô hiệu hóa hoàn toàn quyền hành pháp mà Tổng thống đang nắm giữ.
Dự báo những gì sẽ xảy ra hậu bầu cử giữa nhiệm kỳ
Chúng ta có thể chuẩn bị tâm lý đón nhận:
- Các thông tin về chính phủ Mỹ đóng cửa do tranh cãi ngân sách,
- Những đợt luận tội mang tính truyền thông hơn là thực chất, bắt đầu rộ lên từ sau giai đoạn tháng 3/2026,
- Quá trình thỏa hiệp giữa Nhà Trắng và Quốc hội sẽ dần diễn ra, giúp tình hình ổn định hơn như các nhiệm kỳ trước đó.
Tuy nhiên, so với giai đoạn đầu nhiệm kỳ, mức độ độc đoán của Tổng thống sẽ bị kiềm chế đáng kể sau kỳ bầu cử này.
Tình huống ảo?
Còn tới 10 tháng nữa mới tới bầu cử giữa kỳ. Nếu mọi chuyện chỉ dừng như hiện tại, chúng ta sẽ chỉ có những gì đã nêu. Nhưng biết đâu, ông Trump có thể hành động bá đạo hơn nữa. Cùng điểm qua 1 số thuyết âm mưu:
- 1919: Đại dịch cúm / Bùng nổ và bong bóng 1929 / Siêu sụp đổ 1932 (SPX mất 95%) / Đảng nắm giữ lúc sụp đổ CH.
- 2019: Đại dịch cúm Covid-19 / Bùng nổ mạnh mẽ: 2024 / ??? / Đảng nắm giữ lúc sụp đổ CH.
Loạn thế xuất anh hùng, đó chính là năm TT huyền thoại Franklin D. Roosevelt (Thường viết tắt FDR – Đảng DC) nắm quyền. Kết quả bầu cử áp đảo với 472/531 phiếu đại cử tri, 59 ghế Thượng viện và 313 ghế Hạ viện. Mọi sự còn kinh điển hơn vào nhiệm kỳ thứ 2 của ông, có lẽ là kỷ lục rất lâu nữa được phá vỡ: 523/531 phiếu đại cử tri, 76 ghế – 4/5 Thượng Viện (do gồm 1 số ghế độc lập nữa), 333 ghế Hạ viện (76%). Sự ủng hộ gần như tuyệt đối. FDR nắm quyền tới 4 nhiệm kỳ, ông mất khi đang tại nhiệm. Sau vụ này QH Mỹ đã sửa Hiến pháp thành tối đa 2 nhiệm kỳ.
Liệu có khả năng ông Trump làm thế giới điên đảo tới mức kỷ lục của FDR được phá vỡ? Chúng ta không ai mong muốn điều đó. Kỳ bầu cử giữa kỳ đã rất gần, TT sẽ nhanh chóng bị áp lực trở lại bởi sức ép từ QH.
Trong tình huống TT hành động quá tùy tiện, có lẽ dù là thành viên đảng phái nào cũng sẽ đồng tâm để chặn nó lại. Do vậy các nguy cơ về siêu rủi ro thực sự là nhỏ.
Đánh giá chung vầ kết quả và tác động
Tổng quan:
- Dự kiến: Đảng DC sẽ kiểm soát cả lưỡng viện
- Thị trường gặp một số đợt sóng nhỏ do tin tức đóng cửa, ngáng chân.
- Thị trường cuối cùng phục hồi tốt bởi những hậu quả chính sách của Trump ngày một mờ nhạt.
Ông Trump luôn gắn liền với sự bất ổn và hỗn loạn. Nhưng không phải dễ dàng để phá vỡ một trật tự, 1 xu hướng đã được thiết lập sẵn. Tin tức thuế quan rồi cũng mờ nhạt dần, tin đóng cửa chính phủ hay luận tội cơ bản cũng chẳng khác ở Việt Nam là mấy. Việc không áp đảo được hoàn toàn giữa cả QH và TT, sẽ không có nhiều quyết định được thông qua. T
Việc thiết lập lại trật tự mới giữa 2 siêu cường? Phía TQ sẽ vẫn né đối đầu trực tiếp. Rủi ro chỉ thật sự lớn, khi một con hổ khác muốn lấy vị trí dẫn đầu. Hiện giờ, TQ không có ý định này. Họ không có nhu cầu lật đổ Mỹ. Thời điểm hiện tại còn quá xa cho những rủi ro như vậy. Hãy cứ thoải mái, mọi thứ an toàn. (Just hold BTC)
Hoài Phong
