Ranh giới giữa đầu tư chứng khoán và đánh bạc đôi khi thật khó phân định, nhưng các bậc thầy trong ngành như Warren Buffett, Peter Lynch, Paul Samuelson … đã đưa ra những quan điểm cụ thể của họ về quan điểm này !!!
Peter Lynch: “Khó tách bạch, nhưng cũng có những khác biệt”
Trong cuốn sách “Trên đỉnh phố Wall”, Peter One up on Wall Street”, Peter Lynch chia sẻ rằng: “Nói thẳng là không có cách nào để tách biệt đầu tư và đánh bạc theo các tiêu chí rõ ràng“. Có khi mua cổ phiếu bị coi là đánh bạc, mua trái phiếu được gọi là đầu tư. Trong khi vài chục năm sau, mua cổ phiếu lại được coi là quyết định đầu tư đúng đắng.
Theo kinh nghiệm của huyền thoại Peter Lynch, có lúc cổ phiếu vốn hóa lớn được gọi là đầu tư, còn cổ phiếu vốn hóa (penny) nhỏ bị coi là công cụ đầu cơ – không khác gì cờ bạc. Nhưng mấy năm sau, cổ phiếu nhỏ lại trở thành khoản đầu tư hợp lý, còn dân đầu cơ, thích đánh bạc thì chuyển sang chơi phái sinh, hợp đồng tương lai.
Việc phân biệt đầu tư và đánh bạc không phụ thuộc vào việc bạn mua cái gì mà phụ thuộc vào kỹ năng, sự cam kết và can đảm của nhà đầu tư.
Nếu bạn đầu tư vào một cổ phiếu chỉ vì được “phím hàng” thì chẳng khác nào đặt cược cả tháng lương vào một trận cá cược đua ngựa, mà chỉ vào tên và màu lông của con ngựa đó – Peter Lynch chia sẻ.
Peter Lynch cũng khuyên những người ham cảm giác mạnh và thích sự hưng phấn hãy tìm đến những sòng bạc nổi tiếng thế giới ở Monte Carlo hay Nassau vì “Nếu bạn thua khi đánh bạc ở những nơi xa xỉ đó, ít ra bạn còn cảm thấy mình đã có những giây phút vui vẻ. Còn nếu bạn thua trên thị trường chứng khoán, bạn chẳng có được sự an ủi nào cả“.
Paul Samuelson: “Đầu tư cũng buồn tẻ như ngồi xem cỏ mọc”
Paul Samuelson – người từng nhận giải Nobel kinh tế vào năm 1970 khi 55 tuổi, và cũng trở thành Giáo sư tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) danh giá vào năm 32 tuổi. Sách giáo khoa về kinh tế vĩ mô và kinh tế vi mô của ông được nhiều thế hệ sinh viên Mỹ, Việt Nam cũng như các nước khác theo học.
Câu nói nổi tiếng của Samuelson: “Đầu tư cũng phải buồn tẻ như ngồi đợi sơn khô hay xem cỏ mọc vậy. Nếu thích cảm giác mạnh thì đi mà cầm 800 USD rồi đến Las Vegas“.
Theo ông, sự khác biệt lớn nhất giữa đầu tư và đánh bạc là cảm xúc của con người. Trong thị trường chứng khoán, bạn cần một cái đầu lạnh để không hùa theo tâm lý đám đông, không bán tháo khi thị trường hoảng loạn, không lạc quan thái quá lúc thị trường lên cao. Nếu cổ phiếu bạn nắm giữ không tăng hoặc tăng chậm, lúc này cũng không nên sốt ruột mà “bán tháo đi” để chạy theo cổ phiếu đã tăng mạnh.
Rất nhiều người từng kêu than rằng những cổ phiếu mà mình vừa bán xong thì chạy vù vù còn cổ phiếu mình vừa mua thì cắm đầu giảm. Thực tế là không ai biết khi nào cổ phiếu sẽ lên hay xuống, quyết định đầu tư nên được đưa ra dựa trên các phân tích logic thay vì các kỳ vọng vô căn cứ.
Việc giá cổ phiếu không tăng trong một khoảng thời gian là bình thường, trên thị trường có vô vàn cổ phiếu như vậy. Bạn cần bình tĩnh đánh giá; khi muốn bán, hãy thử nghĩ xem tại sao lúc đầu mình lại muốn mua cổ phiếu này, liệu lý do đó có còn đúng không?
Nếu ham giàu nhanh, muốn cổ phiếu mà mình vừa mua lập tức tăng kịch trần ba phiên liên tiếp thì tâm lý của nhà đầu tư lúc này cũng không khác gì một con bạc. Lúc đó, chứng khoán mới chính là cờ bạc.
Warren Buffett và Charlie Munger: Đánh bạc là dở rồi
Trong một cuộc phỏng vấn với CNBC năm 2018, nhà đầu tư huyền thoại Warren Buffett nói: “Rất nhiều người thích đánh bạc trên thị trường chứng khoán”. Thật là điên rồ khi mọi người chấp nhận rủi ro mất đi tất cả, và làm lại từ đầu.
Warren Buffet cũng chia sẻ: thị trường chứng khoán là nơi để đầu tư, nếu dùng nó làm nơi đánh bạc thì thực sự là một sai lầm. Vậy khi nào thì tham gia thị trường chứng khoán là đầu tư, khi nào thì là đánh bạc?
Theo Buffett, việc liên tục “lướt sóng” không khác gì trò cờ bạc. Tháng 5/2021, Buffett cho biết các ứng dụng như Robinhood đang biến thị trường chứng khoán thành một sòng bạc. Ứng dụng này đã trở thành một phần cực kỳ quan trọng giúp thu hút đông đảo người mang tư tưởng sòng bạc tham gia thị trường chứng khoán trong một năm rưỡi qua, kể từ khi đại dịch bùng phát. Cụ thể, Robinhood cho phép người dùng mua bán cổ phiếu mà hoàn toàn không mất phí giao dịch, vì thế nên cũng khuyến khích hành động mua đi bán lại liên tục. Thị trường chứng khoán Mỹ lại vận hành theo chu kỳ T+0, tức là mua bán xong là chứng khoán và tiền về tài khoản ngay chứ không phải đợi hai ngày như chu kỳ T+2 của Việt Nam, vậy nên người dùng Robinhood rất tích cực mua bán.
Warren Buffett cho rằng việc đánh bạc như này trên thị trường chứng khoán “không có gì phạm pháp hay trái với đạo đức. Nhưng, ông không nghĩ rằng chúng ta có thể xây dựng một xã hội dựa trên những người đánh bạc như vậy”. Một nhà đầu tư giá trị dài hạn như ông luôn cân nhắc kỹ càng trước khi xuống tiền và thường nắm giữ trong nhiều năm, thậm chí là nhiều thập kỷ.
Trong khi đó, bạn thân của Warren Buffett là Charlie Munger thì có lần ví von: “Cổ phiếu giống với đánh bạc ở chỗ: Những người chiến thắng rất ít khi đặt cược, nhưng khi đã đặt thì rất mạnh tay“.
Ý của cụ Munger là: Người đầu tư giỏi không mua đi bán lại nhiều mà thường nghiên cứu kỹ và đặt cược một khoản lớn rồi nắm lâu dài.
Vậy còn việc dàn trải tiền ra nhiều cổ phiếu để đa dạng hóa danh mục thì sao? Warren Buffett cho rằng “Đa dạng hóa giúp bảo vệ trước tác hại của sự ngu ngốc. Nếu bạn biết mình đang làm gì thì đa dạng hóa hầu như không có ý nghĩa“.
Chủ tịch JPMorgan Chase: Đầu tư không phải đánh bạc
Năm 2012, JPMorgan Chase – ngân hàng lớn nhất nước Mỹ vướng phải vụ bê bối “Cá voi London” khi một nhân viên tại chi nhánh London gây ra khoản lỗ ước tính hơn 2 tỷ USD trong giao dịch các sản phẩm phái sinh. Chủ tịch kiêm CEO ngân hàng là Jamie Dimon đã tự nguyện ra điều trần trước quốc hội để làm rõ vấn đề này.
Trong buổi điều trần này, Gary Ackerman – hạ nghị sĩ của bang New York đặt câu hỏi:
- Gary: “Theo ông thì đầu tư có phải là đánh bạc không?“
- Jemie Dimon thẳng thắn: “Không phải“.
- Gary: “Vậy chúng khác nhau ở điểm nào?“
- Jemie Dimon: “Khi ông đánh bạc, thường thường ông sẽ thua và nhà cái thắng“. – chủ tịch JPMorgan nhanh chóng đáp.
- Gary tiếp tục nói như muốn dồn đối thủ vào thế khó: “Thực ra khi đầu tư tôi cũng toàn thua thôi”. Khán giả trong hội trường bật cười.
- Jamie Dimon cũng chẳng phải tay vừa, ông đáp trả không chút ngập ngừng: “Tôi rất sẵn lòng cử chuyên gia tư vấn giỏi nhất của JPMorgan tới giúp ông cải thiện kết quả đầu tư“.
Việc Chủ tịch của JPMorgan mời chào một nghị sĩ đang giận giữ sử dụng dịch vụ của ngân hàng mình ngay trong buổi điều trần về khoản lỗ tỷ đô đã trở thành đề tài bàn tán sôi nổi trong thời gian đó. Nhưng qua đoạn nói chuyện qua lại này, chúng ta có thể thấy Jamie Dimon phân biệt đánh bạc và đầu tư thông qua khả năng thắng cuộc (có lãi) của người chơi.
Trong đầu tư, người chơi có thể đạt được xác suất thắng cuộc (có lãi) cao trên mức trung bình thông qua việc phân tích, trau dồi kiến thức. Khi được trang bị các kỹ năng và hiểu biết một cách đầy đủ, nhà đầu tư hoàn toàn có thể đánh bại thị trường, thắng nhiều hơn thua.
Với trò cờ bạc may rủi, nhà cái thường thắng và những người chơi khác thường thua. Ví dụ dễ thấy nhất là đánh đề. Một người đặt cược vào một số có hai chữ số từ 00 đến 99, nếu đúng thì được 70 lần số tiền cược, nếu sai thì mất tiền đã cược. Vì xác suất thắng chỉ là 1/100 trong khi phần thưởng chỉ là 1 ăn 70 nên nếu chơi lâu dài (liên tiếp 100 ngày hay 1.000 ngày), con bạc gần như chắc chắn sẽ lỗ khoảng 30% cho nhà cái.
Hiện nay, rất nhiều người giữ tư duy kiểu “ngã ở đâu, đứng lên ở đó” hay “nuôi mãi một con, kiểu gì nó cũng về” khi chơi lô đề. Chẳng hạn, hôm nay bạn đặt cược vào con số 96 nhưng đề lại về 68, ngày mai và ngày kia bạn tiếp tục đặt cược vào 96 với hy vọng rằng “sớm muộn gì nó cũng xuất hiện”.
Nhưng theo toán học thống kê, xác suất một con số xuất hiện của ngày hôm nay không hề ảnh hưởng tới kết quả của ngày mai. Xác suất đề về 96 ngày hôm nay là 1% thì ngày mai vẫn là 1%, không tăng cũng không giảm theo thời gian. Xác suất trúng đề khi đánh mãi một con 96 không cao hơn xác suất khi mỗi ngày đánh một số khác nhau.
Ví dụ khác: Tung một đồng xu, xác suất được mặt ngửa là 50%. Tung đồng xu lần nữa, xác suất được mặt ngửa vẫn là 50%, không phải vì lần trước ngửa rồi nên lần này khả năng được ngửa giảm đi. Tương tự, cũng không phải vì lần trước mặt sấp rồi nên lần này khả năng ngửa tăng lên.
Nhà đầu tư chứng khoán cũng dễ gặp phải sai lầm tương tự với suy nghĩ: “Giá giảm mạnh quá rồi, phải tăng thôi” hoặc “Giá tăng nhiều rồi, phải giảm thôi“.
Rất khó để nói thế nào là giảm mạnh và thế nào là tăng nhiều. Có những cổ phiếu giảm 90% rồi tiếp tục giảm luôn về 0 vì công ty phá sản. Cũng có những cổ phiếu tăng gấp 5 lần rồi tiếp tục tăng gấp 10 lần nữa vì doanh nghiệp làm ăn phát đạt.
