Bong bóng kinh tế gì? Những bong bóng kinh tế LỚN NHẤT lịch sử thế giới

Chắc hẳn chúng ta ai nấy cũng đều đã từng nghe đến cụm từ “bong bóng”. Đó là hiện tượng thường được cảnh báo khi giá cả của bất cứ tài sản đầu cơ nào tăng lên nhanh chóng, và kèm theo đó là những lời cảnh báo “vỡ bong bóng”. Nhưng cụ thể bong bóng kinh tế là gì? Trong lịch sử đã trải qua những đợt bong bóng nào? Làm thế nào để nhận biết bong bóng kinh tế? Hãy cùng chúng mình đi tìm hiểu ở nội dung bài viết dưới đây nhé.

Bong bóng kinh tế là gì?

Bong bóng kinh tế là hiện tượng xảy ra khi xuất hiện tình trạng đầu cơ tràn lan trên thị trường, khiến giá cả tăng cao đến mức không tưởng. Một số yếu tố khác nhau bao gồm khả năng tiếp cận tín dụng dễ dàng, lãi suất thấp và sự lạc quan của nhà đầu tư, thường kết hợp với nhau để tạo ra bong bóng trong nền kinh tế.

Khi giá của tài sản tăng lên khi nhiều cá nhân đầu tư vào nó, thu hút nhiều vốn hơn. Rồi đến thời điểm, không còn nhà đầu tư nào sẵn sàng mua tài sản ở mức giá cao, một đợt bán tháo lớn xảy ra, khiến bong bóng vỡ. Giá của nó cuối cùng giảm xuống dưới mức có thể duy trì, gây ra hiện tượng bán tháo và giá trị giảm mạnh. Hậu quả của nó đủ kinh khủng để cuốn sạch tài sản của giới đầu tư, cũng như nhấn chìm nền kinh tế thế giới.

Những bong bóng kinh tế nổi tiếng nhất lịch sử

Trong lịch sử, nền kinh tế toàn thế giới đã chứng kiến nhiều trận bong bóng khác nhau. Nhưng có lẽ nổi bật nhất là những phi vụ vỡ bong bóng kinh điển dưới đây.

Bong bóng hoa tulip (1634 – 1637)

Hoa tulip vốn được coi là một biểu tượng của tình yêu. Tuy nhiên, vào thế kỷ 17 ở Hà Lan, loài hoa này tượng trưng cho “sự diệt vong” của những nhà đầu tư quá tham vọng. Hà Lan đã lâm vào cảnh “bảy nổi ba chìm” ngay sau khi hoa tulip trở thành cơn sốt trên thị trường vào giữa thế kỷ 16.

Thời điểm đó, hoa tulip tượng trưng cho địa vị và quyền lực nên chỉ có những người quý tộc và những người giàu có mới mua loại hoa này.  Khi lượng cầu vượt quá cung, các con buôn đã khởi đầu canh bạc của mình để mua bằng được giống hoa hiếm này. Thợ nề, mục sư hay luật sư… đều nằm trong số đám đông đổ mạnh dòng vốn vào thị trường củ hoa.

Những khu chợ bán hoa mọc lên như nấm, trong đó củ hoa được giao dịch theo cách thức không khác gì thị trường chứng khoán Phố Wall ngày nay. Trong cơn đầu cơ tích trữ cuồng loạn, một củ hoa Tulip bỗng trở thành vật quy đổi ngang bằng với mọi thứ, từ một đôi ngựa, một cỗ xe kéo, một đôi ngựa, hàng chục tấn lúa mạch cho tới hàng trăm kg pho mát.

Sức mạnh của củ hoa Tulip không hề suy giảm cho tới tháng 2/1637, khi thị trường này bỗng nhiên đổ sập xuống, do các tay chơi lớn quyết định bán tháo. Giá củ hoa lao dốc chỉ còn 1% giá trị, khiến thương lái hoảng loạn.

“Các thương gia giàu có gần như biến thành những kẻ ăn xin. Nhiều thành viên của tầng lớp quý tộc đã chứng kiến ​​​​tài sản của họ bị hủy hoại không thể cứu vãn” nhà báo người Scotland Charles Mackay đã viết trong cuốn sách của mình về thời kỳ này. Chính phủ Hà Lan đã thành lập một hội đồng chịu trách nhiệm thu dọn đống đổ nát do hoa tulip ‘cuồng loạn’ gây ra. Tuy nhiên, nền kinh tế nước này vẫn rơi vào khủng hoảng nhiều năm sau. Bong bóng hoa tulip đã được coi là một trong những bong bóng kinh tế sớm nhất trong lịch sử, và được coi là lời cảnh báo về những rủi ro của hoạt động đầu cơ.

Bong bóng South Sea (1720)

Một bong bóng đầu cơ lớn khác miêu tả về vụ bùng nổ tài chính của Công ty cổ phần South Sea ở Anh hồi thế kỷ 18. Công ty được trao độc quyền thương mại với Nam Mỹ. Nó được thành lập năm 1711, hoạt động theo hình thức đối tác công tư, nhằm mục đích giảm bớt gánh nặng nợ chiến tranh khoảng 50 triệu bảng Anh của quốc gia, tương đương với 100% GDP lúc đó.

Tới năm 1720, tin đồn rộ lên rằng công ty này được “nâng đỡ” và sắp nhận được hợp đồng chuyển hóa nốt phần nợ quốc gia khổng lồ còn lại. Chớp lấy thời cơ, South Sea liền phát hành một số cổ phiếu ra thị trường, đồng thời cho phép người mua thanh toán làm nhiều đợt. Bởi vậy người dân từ mọi tầng lớp xã hội đã hùa nhau cùng tham gia kiếm lời.

Từ tháng 1/1720 đến tháng 6/1720, giá trị mỗi đầu cổ phiếu của South Sea đã nhảy bước ngoạn mục từ 128 bảng lên gần 1.000 bảng. Nhưng chỉ một tháng sau, quả bong bóng bị thổi phồng quá sức bỗng bục vỡ, khi chính những lãnh đạo công ty cũng nhận thấy sự yếu kém và giá trị không thực của lá cổ phiếu.

Giá cổ phiếu rớt xuống sàn, kéo theo một trận bán tháo điên loạn. Tới thời điểm cuối năm, hàng ngàn người mất trắng tài sản vì South Sea. Kết quả điều tra của chính phủ Anh sau đó đã phát hiện, một số chính trị gia và lãnh đạo của công ty có hành vi tham nhũng, nhận hối lộ. Khi mọi việc vỡ lở thì các nhà đầu tư chỉ còn trong tay những tờ giấy vô giá trị.

Khủng hoảng kinh tế từ South Sea đã dẫn đến việc giảm chi tiêu của người tiêu dùng, làm xói mòn niềm tin của công chúng vào chính phủ và hệ thống tài chính, dẫn đến sự mất lòng tin chung đối với hoạt động đầu tư mang tính đầu cơ kéo dài trong nhiều thập kỷ.

Bong bóng Mississippi (1716 – 1720)

Năm 1716, nước Pháp đối mặt với tình trạng cạn kiệt nguồn tiền kim loại quý và ngập ngụa trong đống nợ. Để khắc phục khủng hoảng, hoàng gia Pháp đã nhờ tới John Law – một chuyên gia kinh tế người Scotland và được mệnh danh là một phù thủy tài chính. John Law đã gợi ý nước này sử dụng đồng tiền giấy để vực dậy nền kinh tế. Được hoàng gia hậu thuẫn, Law đã lập ra một ngân hàng, đồng thời phát hành tiền giấy.

Sau đó 1 năm, Law lập ra Công ty Mississippi rồi trở thành công ty thương mại hoạt động độc quyền tại vùng lãnh thổ Louisiana của Pháp (hiện nay thuộc Mỹ). Mississippi bắt đầu bán cổ phần đổi lấy trái phiếu chính phủ và tiền giấy. Điều này đã nhanh chóng gây một cơn sốt trong lòng công chúng. Trong vòng chưa đầy 1 năm, giá trị mỗi cổ phiếu đã tăng kinh khủng, từ 500 livre tới 18.000 livre (đơn vị tiền tệ của Pháp năm 1781 – 1794).

Ban đầu kế hoạch tài chính của Law đã tác động tích cực đến nền kinh tế và giúp nhiều nhà đầu tư trở nên giàu có. Tuy nhiên, vì ngân hàng của Law in quá nhiều tiền giấy để đáp ứng nhu cầu mua cổ phiếu của giới đầu cơ, dẫn đến tình trạng lạm phát tăng vọt. Kết quả là năm 1720, toàn bộ hệ thống tài chính này đã sụp đổ, và hàng loạt nhà nhà đầu tư đòi đổi tiền giấy lấy tiền xu. Mà thực tế số đồng xu vàng mà nhà nước hiện có lại rất ít ỏi, không đủ để quy trả cho một bộ phận người dân. Ngay lập tức, một luồng sóng bán tháo đã diễn ra trong hoảng loạn, kéo theo sự lao dốc của cổ phiếu Công ty Mississippi. Hàng ngàn triệu phú mới nổi biến thành kẻ bần cùng chỉ sau một đêm. “Kẻ lập công Law sau khi “bại trận” đã bị trục xuất khỏi nước Pháp.

Bong bóng đường sắt (1845 – 1847)

Cơn sốt đường sắt khởi nguồn từ những năm 1840, là thời điểm ngành đường sắt ở nước Anh có sự phát triển đáng kể. Chỉ trong vài năm ngắn ngủi đã có hàng trăm dự án đường ray được Quốc hội Anh phê chuẩn, với tổng chiều dài hơn 15.000 km. Theo nhiều học giả phân tích, lượng tiền mà chính phủ đầu tư cho việc xây dựng đường sắt có lúc còn nhiều gấp đôi số tiền chi vào quân đội. Nhờ vậy mà cổ phiếu đường sắt trở thành một hạng mục thu hút các nhà kinh doanh đầu cơ ồ ạt.

Bất chấp niềm tin tưởng của giới đầu tư, ngành công nghiệp đường sắt lại thể hiện không ổn định. Sau đỉnh điểm vào năm 1845, giá cổ phiếu đường sắt phải trải qua nhiều năm lao dốc đau đớn. Tính đến năm 1850, các khoản đầu tư bốc hơi 50% giá trị. Hàng ngàn người như ngồi trong chảo lửa, trong đó có nữ tiểu thuyết gia nổi tiếng Charlotte Bronte, khi những cổ phiếu của cô tụt giá từ 120 bảng xuống còn xấp xỉ 20 bảng. “Rất, rất nhiều người bị hệ thống đường sắt kỳ lạ này cướp đi miếng ăn hàng ngày” – bà viết.

Bong bóng đường sắt dẫn đến tổn thất tài chính nghiêm trọng cho rất nhiều đối tượng, bao gồm cả những người giàu có và ngân hàng, những người đã mất rất nhiều tiền, ảnh hưởng trầm trọng đến toàn bộ nền kinh tế. Trong những năm sau đó, hoạt động đầu tư mang tính đầu cơ giảm sút do thua lỗ tài chính từ cơn sốt đường sắt, điều này cũng góp phần làm suy giảm niềm tin chung của thị trường chứng khoán.

Bong bóng nhà đất Florida (1920)

Bang Florida của Mỹ nổi tiếng là vùng đất của sự sôi động. Năm 1920, dân số ở khu vực này khoảng 968.000 người nhưng chỉ 5 năm sau đó, con số này đã tăng lên trên 1.263.000 người. Lý do tại sao?

Vào thời điểm gọi là “Tiếng gầm của thập niên 20”, nền kinh tế Mỹ sau Chiến tranh thế giới 1 đang trên đà phát triển hưng thịnh. Người lao động được trả lương hậu hĩnh, đời sống ổn định, nên bắt đầu nghĩ đến việc mua nhà để sinh sống. Rất đông người quyết định đến vùng “thiên đường nhiệt đới” Florida để tìm mua nhà giá rẻ. Thị trường nhà đất tại đây đã diễn ra rất sôi nổi, khiến giá nhà thường vụt tăng gấp đôi chỉ sau vài tháng.

Cơn sốt mua nhà giá thấp bán giá cao đã khiến nhiều người đầu cơ chú ý và bắt đầu mạnh tay rót vốn, mặc dù họ thậm chí chưa bao giờ đặt chân tới Florida. Không ít trường hợp có người không có đủ tiền mua nhà, mới chỉ đặt cọc một phần tiền đã kịp thời sang tay cho người khác để kiếm lời.

Giá nhà bị thổi phồng kéo theo nạn lạm phát đã khiến cuộc sống ở Florida trở nên khó thở. Lúc này, báo chí lại bắt đầu viết về thực trạng người dân có xu hướng rời bỏ vùng đất này,cùng thực tế là tuyến đường sắt tới đây đã quá tải và ngừng hoạt động. Điều này đã khiến người mua trở nên thận trọng hơn. Rồi một loạt các vụ thiên tai sau đó đã tước mất danh hiệu “vùng đất thiên đường” của Florida, hàng ngàn héc ta đất đắt đỏ không có người mua, các nhà đầu cơ bất động sản bỗng rơi vào cảnh thua lỗ, phá sản.

Bong bóng chứng khoán phố Wall (1929)

Bong bóng chứng khoán phố Wall có thể coi là một bong bóng lớn nhất trong lịch sử và có ảnh hưởng sâu rộng đến khắp toàn cầu. Nó được mở đầu bởi sự sụp đổ của thị trường chứng khoán năm 1929. Trong thời kỳ đó, chứng khoán Mỹ bùng nổ như chưa từng diễn ra trước đây. Hàng trăm ngàn người dân thường Mỹ dùng những khoản vay dài hạn đầu tư vào chứng khoán, với giấc mộng giàu có và họ đã thu được lợi nhuận tăng lên gấp bốn lần trong khoảng thời gian 1920 – 1929.

Người đầu tư chứng khoán tự tin rằng cứ đầu tư chứng khoán là có lãi, họ bắt đầu vay mượn thêm để đầu tư. Thêm vào đó là các ngân hàng bắt đầu đầu cơ tiền của khách hàng mà không tuân thủ quy định. Tới cuối năm 1929, giá chứng khoán tăng với tốc độ không tưởng. Các lĩnh vực khác của nền kinh tế không theo kịp tốc độ leo thang của thị trường chứng khoán, đã làm dấy lên những đồn đại về khả năng xảy ra một sự đổ vỡ. Trước tình hình đó, rất nhiều nhà kinh tế uy tín hàng đầu nước Mỹ đã trấn an người đầu tư, bằng lời cam kết rằng “thị trường có xu hướng tăng giá”.

Sự lạc quan cuối cùng cũng biến mất vào ngày 24/10/1929, được biết tới như “Ngày thứ 5 đen tối”. Các chỉ số chứng khoán ngày hôm đó đã “cắm đầu lao thẳng”. Hơn 13 triệu giao dịch bán tháo trong cơn hoảng loạn, khiến bảng điểm ở các sàn chứng khoán Phố Wall không thể đăng tải kịp các hoạt động giao dịch.

Sự đổ vỡ kinh hoàng tiếp tục xảy ra vào “Ngày thứ ba đen tối”, khi chứng khoán phố Wall tiếp tục ghi nhận đà tụt dốc nhanh hơn trước. Hàng tỷ USD đã bốc hơi khỏi nền kinh tế, khởi đầu một quá trình tài chính hỗn loạn, với việc 4.000 ngân hàng đổ vỡ vào năm 1933. Sự kiện này đã dẫn tới cuộc Đại suy thoái chấn động lịch sử, gây hậu quả nặng nề cho nước Mỹ và lan rộng ra châu Âu trong suốt một thập kỷ. Ước tính, số nạn nhân của cuộc khủng hoảng tài chính tại Mỹ là hơn 7 triệu người.

Bong bóng dot-com (1995 – 2000)

Bong bóng dot-com là bong bóng tài chính diễn ra vào cuối những năm 1990 và đầu những năm 2000. Thời gian này, các nhà đầu tư đã bị lôi cuốn bởi sự điên cuồng trên Internet. Họ liên tục đổ tiền vào các công ty xây dựng trên nền tảng website, đẩy chỉ số Nasdaq lên khoảng 200%. Những cái tên nổi bật lên trong thời gian này là: eBay, Google, Amazon, Yahoo và TheGlobe.com. Từ đó, nhu cầu đầu cơ điên cuồng vào chứng khoán dot-com tăng đốt biến, khiến ​​giá trị cổ phiếu của các doanh nghiệp tăng đột biến.

Và sau cùng, cuộc vui này cũng không thể kéo dài. Bong bóng đã nổ tung vào đầu năm 2000, một phần vì lãi suất tăng mạnh. Chỉ số Nasdaq sụt giảm khoảng 80% trong vài năm sau đó.

Khi bong bóng dot-com bùng nổ vào năm 2000, nó đã dẫn đến tổn thất tài chính lớn và sự sụt giảm giá trị của cổ phiếu dot-com. Bong bóng dot-com có ​​ảnh hưởng to lớn đến nền kinh tế thế giới và đóng một vai trò lớn trong cuộc suy thoái kinh tế đầu những năm 2000.

Dấu hiệu nhận biết bong bóng của nền kinh tế

Bạn đã tìm hiểu về bong bóng kinh tế là gì, cũng như tham khảo qua các sự kiện bong bóng lớn nhất trong lịch sử. Nhìn chung, chúng thường có những đặc điểm chính như sau:

• Giá cả tăng phi mã: Bởi bong bóng sẽ gắn liền với một đợt tăng giá chóng mặt. Tuy nhiên không phải giá cứ tăng nhanh là sẽ có bong bóng, mà đôi khi nó còn do việc tài sản bị định giá quá thấp.

• Tài sản bị định giá cao: Chúng ta chỉ nên lo ngại về bong bóng kinh tế có xảy ra hay không, khi định giá của chúng cao quá mức so với thực tế và cao hơn nhiều so với những mốc trong lịch sử. Bạn có thể sử dụng những chỉ số như P/E cho chứng khoán hay chỉ số giá nhà/thu nhập đối với nhà đất.

• Nền kinh tế liên tục tăng trưởng qua nhiều năm: Có một điểm chung của nhiều đợt bong bóng, là nó thường xuất hiện sau vài năng kinh tế tăng trưởng ổn định vững chắc, kèm theo đó là niềm tin của nhà đầu tư luôn tích cực, cho rằng thị trường sẽ tiếp tục tăng cao nữa.

• Có những yếu tố mới xuất hiện: Một đặc điểm nữa của bong bóng đó là xuất hiện một thay đổi hay sự phát triển nào đó trong nền kinh tế, trở thành niềm tin cho sự tăng giá. Ví dụ ở năm 1990, đó là sự xuất hiện của máy tính và công nghệ, làm người ta thường liên tưởng đến một “nền kinh tế mới”.

• Sự quan tâm của công chúng và truyền thông: Khi mà các phương tiện thông tin đại chúng đều luôn đưa tin về những đợt tăng giá, thu hút được sự chú ý của nhiều người, kéo theo theo đó là làn sóng fomo khắp mọi nơi. Hoặc một số tờ báo lớn, đôi khi có những bài phân tích về nguy cơ xảy ra bong bóng, thì cũng là lúc bạn nên cảnh giá. Ví dụ trong những năm qua, bong bóng bất động sản là bong bóng được nhắc đến nhiều nhất.

Việc xác định một thị trường đang nóng lên có phải là bong bóng hay không thực chất là vấn đề mang tính xét đoán, và không ai có thể dự đoán chắc chắn là bong bóng sẽ xảy ra. Nhưng điều quan trọng là, trước khi ra quyết định đầu tư vào bất cứ đâu, bạn cần phải hiểu rõ giá trị thực của tài sản cũng như những lợi thế cạnh tranh và tiềm năng của chúng. Đừng để những lời “bơm thổi” làm mờ mắt và kích thích fomo bất chấp. Chỉ có như vậy, bạn mới có thể giúp mình không trở thành nạn nhân của những bong bóng kinh tế này.

Có thể bạn quan tâm: Toàn cảnh Khủng hoảng Kinh tế 2008: nguyên nhân & hậu quả

DautuX.vn